Hoeveel vertrouwen hebben we in ons gemeentebestuur? Hoe tevreden zijn we over de informatie die we krijgen van de gemeente en voelen we ons voldoende geconsulteerd? Zijn we tevreden over de digitale dienstverlening door de gemeente? Welke financiële marge heeft het gemeentebestuur? En welk aandeel van het gemeentepersoneel is statutair tewerkgesteld?

De gemeentebesturen en OCMW’s investeren samen bijna 2,5 miljard euro en stellen meer dan 80.000 personen voltijds te werk. Het lokale bestuur staat het dichtst bij de inwoners. Het is in onze steden en gemeenten dat we wonen, leven, werken. Lokale besturen hebben bijgevolg een sleutelrol in het aanpakken van maatschappelijke uitdagingen. Daardoor kennen lokale besturen nieuwe opdrachten. Zo staan lokale besturen bijvoorbeeld ook op de eerste rij in de COVID-19-aanpak. De Vlaamse regering wil lokale besturen daarom meer autonomie en middelen geven om een beleid te voeren op de maat van hun inwoners.

De indicatoren in dit thema beschrijven de middelen in geld en in personeel van de lokale besturen en geven aan hoe de inwoners de dienstverlening en de voorzieningen van de lokale overheid ervaren. De mate waarin de inwoners zich gehoord voelen door het bestuur heeft namelijk belangrijke gevolgen voor hun vertrouwen in de (lokale) overheid.

De indicatoren kennen twee soorten bronnen:
- indicatoren uit registerdatabanken: centrale databanken van andere (Vlaamse en federale) overheidsinstanties,
- indicatoren uit de burgerbevraging: grootschalige burgerbevraging bij de inwoners van alle Vlaamse gemeenten.

Lokaal bestuur is één van de 13 basisthema’s. Voor dit thema zijn er 25 indicatoren uit registerdatabanken (zoals financiële schuld, investeringsuitgaven, personeelsleden) en 15 indicatoren uit de burgerbevraging (zoals tevredenheid over digitale dienstverlening, vertrouwen in gemeentebestuur, voldoende consultatie van inwoners) opgenomen. Alle indicatoren die behoren tot het thema Lokaal bestuur vind je hier.

Meteen alle resultaten van de burgerbevraging voor het thema Lokaal bestuur downloaden? Klik hier!

3 op de 10 heeft vertrouwen in het gemeentebestuur

34% van de inwoners heeft veel vertrouwen in het gemeentebestuur. Het vertrouwen in het gemeentebestuur ligt hoger dan het vertrouwen in de Vlaamse (16%) en de federale overheid (11%). 21% heeft weinig vertrouwen in het gemeentebestuur. In maar 19 gemeenten heeft de helft of meer van de inwoners veel vertrouwen in hun gemeentebestuur.

Het vertrouwen in het gemeentebestuur blijft gemiddeld standhouden ten opzichte van 2017. Toch is het vertrouwen in 26 gemeenten nu meer dan 10% kleiner. Het afnemend vertrouwen in de ene gemeente wordt echter gecompenseerd door een toename in een andere. Daardoor blijft het vertrouwen in het gemeentebestuur in Vlaanderen gemiddeld standhouden. Het vertrouwen in de Vlaamse en de federale overheid is zo'n 5% kleiner in vergelijking met 2017.

Welke factoren hebben een effect op vertrouwen? Als inwoners tevreden zijn over de wijze waarop het bestuur hen informeert en consulteert over het beleid, dan zullen ze ook meer vertrouwen hebben in dat bestuur. Daarnaast kan ook tevredenheid over de dienstverlening door het bestuur en over de voorzieningen in de gemeente een hefboom zijn om het vertrouwen in het gemeentebestuur te vergroten. Wie zich daarentegen vaak onveilig voelt in de gemeente of wie kampt met buurthinder, heeft minder vertrouwen in het bestuur. Dit zijn enkele resultaten van een analyse op basis van gegevens uit de burgerbevraging Gemeente-Stadsmonitor. Klik door en ontdek alle resultaten van de analyse.

Aandeel inwoners dat veel vertrouwen heeft in gemeentebestuur
Alle gemeenten, 2020, in procenten

Bron: Burgerbevraging Gemeente-Stadsmonitor, Agentschap Binnenlands Bestuur

4 op de 10 voelt zich voldoende gehoord door de gemeente

Over het algemeen zijn inwoners meer tevreden over de wijze waarop ze door hun lokaal bestuur geïnformeerd worden dan over de wijze waarop het bestuur hen consulteert. Drie kwart van de inwoners is tevreden over informatie over activiteiten, terwijl minder dan de helft tevreden is over communicatie vanwege het gemeentebestuur over genomen beslissingen. Een gelijkaardig aandeel van de inwoners is maar tevreden over de wijze waarop het bestuur omgaat met vragen of burgers consulteert.

Deze details kunnen worden samengevat in twee algemene maten rond informatie en consultatie. 57% van de inwoners voelt zich voldoende geïnformeerd over de activiteiten, voorzieningen en nieuwe ingrepen in de gemeente en de beslissingen van het gemeentebestuur. Goede informatie vergroot de mogelijkheden tot inspraak van inwoners. Maar de communicatie met het bestuur voelt vaak eenzijdig: maar 37% van de inwoners zegt dat het gemeentebestuur voldoende inspanningen doet om de wensen van de bevolking te kennen en om hen te betrekken bij veranderingen.

In 35 gemeenten vindt meer dan de helft van de inwoners dat het gemeentebestuur hen voldoende raadpleegt.

Aandeel inwoners dat zich voldoende geïnformeerd en geconsulteerd voelt door gemeente
Vlaams Gewest, 2020, in procenten

Bron: Burgerbevraging Gemeente-Stadsmonitor, Agentschap Binnenlands Bestuur

7 op de 10 is tevreden over digitale dienstverlening

Steeds meer contacten met het gemeentebestuur zijn digitaal. De coronacrisis heeft die trend zonder twijfel versneld. 69% van de inwoners is tevreden over de digitale dienstverlening door de gemeentebesturen.

In drie gemeenten is minder dan de helft van de inwoners tevreden over de digitale dienstverlening.

Aandeel inwoners dat tevreden is over digitale dienstverlening in gemeente
Alle gemeenten, 2020, in procenten

Bron: Burgerbevraging Gemeente-Stadsmonitor, Agentschap Binnenlands Bestuur

COVID-19 heeft nauwelijks impact op de beleidsruimte in 2021

Bij de start van de beleidsperiode in 2019 becijferden de gemeenten en OCMW’s voor 2021 een autofinancieringsmarge van 300 miljoen euro (of 2% van de exploitatie-ontvangsten). De autofinancieringsmarge is het saldo dat overblijft van de ontvangsten wanneer alle uitgaven en de afbetalingen van opgenomen leningen zijn betaald. Het geeft de ruimte aan dat een bestuur heeft voor nieuw beleid. Door COVID-19 hebben de lokale besturen hun prognose echter naar beneden moeten bijstellen. Ze planden zo een autofinancieringsmarge van 56 miljoen euro (of 0,4% van de exploitatie-ontvangsten). Vooral voor 2021 leek de ruimte voor nieuw beleid dus fors verkleind. Uiteindelijk kwam de autofinancieringsmarge van de gemeenten en OCMW’s in 2021 echter uit op ruim 1 miljard euro.

De ruimte voor nieuw beleid verschilt wel sterk van gemeente tot gemeente. 10 gemeenten hebben in 2021 een autofinancieringsmarge kleiner dan nul. 38 gemeenten plannen ook in 2024 een negatieve autofinancieringsmarge. Veel gemeenten investeren fors in relanceplannen. Dat laat weinig tot geen ruimte om andere nieuwe initiatieven te nemen.

Hier lees je meer over de financiën van de lokale besturen.

Autofinancieringsmarge
Vlaams Gewest, 2014-2025, in euro

JR = jaarrekening - MJP = meerjarenplan
Bron: BBC, Agentschap Binnenlands Bestuur

Aandeel statutairen neemt af

De lokale besturen zijn belangrijke werkgevers. In 2021 stellen de gemeenten en OCMW’s 58.900 contractanten en 23.626 statutairen of vastbenoemden tewerk. Over de jaren heen is het aandeel statutairen wel geleidelijk gedaald ten voordele van de contractuele medewerkers. In 2017 gaven de lokale besturen voor het eerst meer uit aan de lonen van contractanten dan van statutairen.

Tot midden 2016 waren lokale besturen decretaal verplicht om medewerkers in vast dienstverband aan te stellen. Sindsdien kiezen de gemeentebesturen zelf welk dienstverband ze geven aan hun personeelsleden. Op die manier ontstaan er grote verschillen tussen gemeenten. In 11 gemeenten en OCMW’s zijn er nog steeds meer statutairen dan contractanten. In drie gemeenten daarentegen werken bijna uitsluitend contractanten.

Aantal personeelsleden per statuut
Vlaams Gewest, 2006-2020, uitgedrukt in aantal voltijdse equivalenten

Bron: Rijksdienst voor Sociale Zekerheid, bewerking Agentschap Binnenlands Bestuur