Wat kunnen we uit de cijfers afleiden over de COVID-19-crisis? Kunnen we al iets detecteren in de resultaten? Heeft de crisis een invloed op bijvoorbeeld sportparticipatie, geluksgevoel en andere parameters?

COVID-19 veranderde ons leven ingrijpend. In 2020 overleden meer dan 20.000 Belgen aan het virus en meer dan 700.000 raakten besmet. De maatregelen om het virus in te dijken beïnvloedden niet alleen de economie en de gezondheidszorg, maar ook hoe we werken of naar school gaan en wat we doen in onze vrije tijd. De diverse overheden in ons land antwoordden met relanceplannen.

In diverse thema’s zijn er indicatoren die een link met COVID-19 vertonen, in het bijzonder in de thema’s Armoede, Cultuur en vrije tijd, Economie, Lokaal bestuur, Werk en Zorg en gezondheid. Toch zal de impact van COVID-19 in de cijfers pas later echt duidelijk worden. Dit geldt zowel voor de indicatoren uit registerdatabanken als voor de indicatoren uit de burgerbevraging Gemeente-Stadsmonitor.

In de meeste indicatoren uit registerdatabanken is de impact of het effect van de COVID-19-pandemie nog niet of slechts in beperkte mate weerspiegeld. Dit geldt zeker voor datareeksen die momenteel maar jaarcijfers tot 2019 bevatten. Maar ook in datareeksen die tot 2020 lopen, zit dit effect nog niet ten volle vervat. Duidelijke conclusies kunnen pas op basis van de jaarcijfers van 2021 getrokken worden.

De burgerbevraging Gemeente-Stadsmonitor vond plaats in september en oktober 2020. In deze cijfers zit dus deels het effect van COVID-19 vervat. Hier moet wel rekening gehouden worden met het relatief gunstige moment van bevragen, vlak voor de tweede golf, toen we uit een wat gunstigere periode met minder beperkingen kwamen. Voor sommige vragen is daarenboven de referentieperiode twaalf maanden ("...het afgelopen jaar...") en omvatte die dus ook deels de periode voor COVID-19. Daarnaast is het effect ook sterk afhankelijk van het thema: terwijl we voor sommige thema's een onmiddellijke impact kunnen verwachten, zal er op andere vlakken maar op langere terijn een impact zijn. Voor een echt goede inschatting hiervan is het wachten op de resultaten van de volgende burgerbevraging.

We voorzien desalniettemin een specifieke themapagina over COVID om een beter inzicht te krijgen in de impact van deze pandemie op de cijfers, al zal dit maar echt mogelijk zijn als er nieuwe jaarcijfers beschikbaar komen of als we een volgende burgerbevraging uitvoeren. We bespreken hieronder een selectie van indicatoren waarvan vermoed kan worden dat ze een link hebben met COVID.

De indicatoren kennen twee soorten bronnen:
- indicatoren uit registerdatabanken: centrale databanken van andere (Vlaamse en federale) overheidsinstanties,
- indicatoren uit de burgerbevraging: grootschalige burgerbevraging bij de inwoners van alle Vlaamse gemeenten.

COVID is één van de 6 specifieke thema’s. Voor dit thema zijn er 43 indicatoren uit registerdatabanken (zoals faillissementen, jobratio, personen met betalingsachterstand, schoolse vertraging) en 49 indicatoren uit de burgerbevraging (zoals sportparticipatie, winkelen in eigen of andere gemeente, vertrouwen in de federale overheid, thuiswerk) opgenomen uit de verschillende basisthema’s. Deze set aan indicatoren is niet exhaustief, maar kan wel een inzicht bieden in de impact van COVID-19. Alle indicatoren die behoren tot het thema COVID vind je hier.

We voelen ons best gelukkig

84% van de Vlamingen geeft zichzelf minstens 7 op 10 als gevraagd wordt naar zijn geluksgevoel.

Het geluksgevoel varieert tussen 75% voor de gemeente met het laagste geluksgevoel en 93% voor de gemeente met het hoogste geluksgevoel. Ongeveer een derde van de gemeenten heeft een percentage van minstens 87%. Een kwart van de gemeenten heeft een score van 83% of minder. Het geluksgevoel ligt het hoogste in de kleinste gemeenten en het laagst in de centrumsteden.

Aandeel inwoners dat zich alles bij elkaar genomen gelukkig voelt
Alle gemeenten, 2020, in procenten

Bron: Burgerbevraging Gemeente-Stadsmonitor, Agentschap Binnenlands Bestuur

1 op de 10 inwoners geeft aan betalingsmoeilijkheden te ervaren

10% van de inwoners zegt het afgelopen jaar problemen te hebben gehad om een rekening (op tijd) te betalen. Dit percentage inwoners met betalingsmoeilijkheden wordt berekend op basis van zeven kosten. Energierekeningen worden het vaakst niet betaald, gevolgd door de huishuur of de afbetaling van de woning en gezondheidskosten.

Het aandeel dat leeft in een huishouden met betalingsmoeilijkheden is 3% groter in de dertien centrumsteden dan in de rest van Vlaanderen. Deze kloof verkleint wel ten opzichte van 2017, toen die 6% bedroeg.

Aandeel inwoners dat behoort tot huishouden met betalingsmoeilijkheden, per type kost
Vlaams Gewest, 2020, in procenten

Bron: Burgerbevraging Gemeente-Stadsmonitor, Agentschap Binnenlands Bestuur

Thuiswerk is in opmars

Als onderdeel van de coronamaatregelen moedigde de overheid thuiswerk maximaal aan. In 2020 werkt 30% van de inwoners twee dagen of meer per week van thuis uit. In de centrumsteden gaat het om 34%, terwijl het drie jaar geleden nog maar om 20% van de inwoners ging.

Er zijn twee gemeenten waar de helft of meer van de inwoners minstens twee dagen per week aan thuiswerk doet. In nog eens 21 gemeenten gaat het om 40% of meer van de inwoners. Het gaat hier bijna uitsluitend om gemeenten in de provincie Vlaams-Brabant. Anderzijds zijn er acht gemeenten waar maximaal 15% van de inwoners twee dagen of meer aan thuiswerk doet. Dit zijn hoofdzakelijk West-Vlaamse gemeenten.

Aandeel inwoners dat 2 dagen of meer aan thuiswerk doet
Alle gemeenten, 2020, in procenten

Bron: Burgerbevraging Gemeente-Stadsmonitor, Agentschap Binnenlands Bestuur

Culturele activiteiten op een lager peil

Bij het afnemen van de burgerbevraging in september en oktober 2020 gaf 29% van de inwoners aan nog regelmatig deel te nemen aan cultuur (festival, museum, bibliotheek, culturele activiteit of bioscoop in de eigen gemeente). Ongeveer de helft deed incidenteel aan cultuur in de eigen gemeente. De cultuurparticipatie ligt lager en is minder intensief dan drie jaar geleden. Dit is logisch, aangezien veel voorstellingen en evenementen in 2020 niet konden plaatsvinden door de beschermende maatregelen tegen het coronavirus.

Aandeel inwoners dat aan cultuur doet
Vlaams Gewest, 2020, in procenten

Bron: Burgerbevraging Gemeente-Stadsmonitor, Agentschap Binnenlands Bestuur

We sporten meer

Meer mensen doen aan sport in 2020 dan drie jaar geleden. 57% van de inwoners zegt minstens wekelijks aan sport te doen. Daaronder begrijpen we activiteiten die ten minste 20 minuten duren. 22% doet maandelijks aan sport en 21% zegt nooit te sporten. Drie jaar geleden was het aandeel dat wekelijks sport 6% kleiner. Door de coronamaatregelen was sporten in groep vaak niet mogelijk, maar sporten op zich werd wel aangemoedigd.

De sportparticipatie is wat groter in de regio Leuven en de Antwerpse en Limburgse Kempen. De participatiegraad is wat lager in Oost- en West-Vlaanderen.

Los van specifiek sporten zegt 71% van de inwoners minstens wekelijks actief te bewegen. Een kwart van de bevolking zegt zelfs dagelijks actief te bewegen.

Aandeel inwoners dat wekelijks actief sport
Alle gemeenten, 2020, in procenten

Bron: Burgerbevraging Gemeente-Stadsmonitor, Agentschap Binnenlands Bestuur

Meer dan 3 op de 10 heeft vertrouwen in het gemeentebestuur

34% van de inwoners heeft veel vertrouwen in het gemeentebestuur. Het vertrouwen in het gemeentebestuur is meer dan het dubbele van het vertrouwen in de Vlaamse overheid en meer dan het driedubbele van het vertrouwen in de federale overheid. Nochtans is het vertrouwen in diverse instellingen nauw met elkaar verweven. Omgekeerd heeft 21% van de inwoners maar weinig vertrouwen in het gemeentebestuur.

Er zijn lokaal wel grote verschillen. In maar 19 gemeenten heeft de helft of meer van de inwoners vertrouwen in hun gemeentebestuur.

Aandeel inwoners dat veel vertrouwen heeft in gemeentebestuur
Alle gemeenten, 2020, in procenten

Bron: Burgerbevraging Gemeente-Stadsmonitor, Agentschap Binnenlands Bestuur